เจริญสติอย่างไร? จึงจะมีทั้งความว่องไวและพละกำลัง

          เบื้องต้นของการฝึก เราจะกำหนดสติไว้ที่ลมหายใจบ้าง พองยุบบ้าง กายบ้าง อิริยาบถการเคลื่อนไหวบ้าง ความนึกคิดบ้าง คำบริกรรมบ้าง แต่ผู้ปฏิบัติโดยมากยังไม่เข้าใจว่าจะพัฒนาสติอย่างไร?

          ก่อนอื่นต้องทำความเข้าใจว่า อะไรคือตัวภาวนา? ตัวภาวนาคือลมหายใจหรือ? ตัวภาวนาคือพองยุบหรือ? คำบริกรรมหรือทั้งหมดที่ว่ามาเป็นเพียงอุปกรณ์หรือเครื่องมือในการภาวนา แต่เป้าหมายของการภาวนาคือการพัฒนาสติ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งตัวภาวนาก็คือสติ 

          เมื่อเราทราบว่าตัวภาวนาคือสติ เราจึงต้องมารู้จักคำว่าสติว่าคืออะไร

          สติ คือ ความระลึกได้ 
          สติ ต้องพร้อมด้วยสัมปชัญญะ คือ ความรู้สึกตัวทั่วพร้อม

          อาการของสติคือเมื่อระลักได้จะเกิดสภาวะรู้ ตื่น เบิกบาน การสอนเรื่องสติ บางสํานักสอนให้ใช้สติเฝ้าดูกายหรืออิริยาบถการเคลื่อนไหว บางสํานักสอนให้ใช้สติเฝ้าดูความรู้สึก บางสํานักสอนให้ใช้สติเฝ้าดูจิตหรือความคิด บางสํานักสอนให้ใช้สติเฝ้าดูลมหายใจ และอื่นๆ

          ถ้าเราไม่ยึดติดในสํานักใดสํานักหนึ่ง จะพบว่า เมื่อเราฝึกใช้สติเฝ้าดูกาย เราก็จะเห็นความรู้สึกและความคิดด้วย หรือเมื่อเราฝึกใช้สติเฝ้าดูความคิด เราก็จะเห็นกายและความรู้สึกด้วย ฉะนั้น กาย เวทนา จิต ธรรม จึงเป็นหนึ่งเดียว ในเบื้องต้นของการฝึกปฏิบัติ เราจําเป็นต้องฝึกปฏิบัติเฝ้าดูทีละอย่าง แต่เมื่อสติเริ่มตั้งมั่นแล้ว เราสามารถฝึกสติเฝ้าดูกาย เวทนา จิต และธรรมไปพร้อมๆ กัน

          ฉะนั้นผู้ที่ฝึกปฏิบัติมาพอสมควรแล้ว ไม่ต้องมีกฎเกณฑ์ ว่าจะต้องกําหนดอะไรก่อนหลัง หรือมีกฎเกณฑ์ ว่ากําหนดแต่อิริยาบถอย่างเดียว หรือกําหนดเฝ้าดูจิตหรือความคิดอย่างเดียว แต่ควรจะได้พัฒนาสติให้สามารถรู้ตัวทั่วพร้อมจนถึงรู้ทั่วถึง คือให้รู้ทุกอย่างทั้งกาย เวทนา จิต และธรรมไปพร้อมๆ กัน

          เบื้องต้นเมื่อฝึกกําหนดรู้อยู่ที่อารมณ์เดียว ก็ได้สติในระดับหนึ่ง พอสามารถกําหนดรู้มากอย่างหรือหลายอย่างมากขึ้น สติก็จะยิ่งพัฒนาได้มากยิ่งขึ้น จนในที่สุดไม่ต้องกําหนด แต่ก็สามารถรู้ได้แบบทั่วถึง คือเห็นกาย เวทนา จิต และธรรมไปพร้อมๆ กัน นั่นแหละคือการพัฒนาสติให้เข้มแข็งและให้ว่องไว เมื่อเห็นได้ทั่วถึง จิตก็จะเข้าสู่ภาวะเป็นกลางๆ และเริ่มคลายความยึดมั่นหรือผูกพันในร่างกาย จิตเริ่มเป็นอิสระและเกิดภาวะตื่นรู้และเบิกบานอยู่เสมอ

วิโมกข์

ข้อมูลเพิ่มเติม การพัฒนาสติในการภาวนา_วิโมกข์