สมถะ วิปัสสนา ต่างกันอย่างไร ?

          คนเราส่วนมากเข้าใจว่า การจะสำเร็จเป็นพระอรหันต์นั้น ต้องทำสมถกรรมฐานให้จิตใจสงบ อันที่จริง ความสงบนั้นมันมีอยู่ ๒ อย่าง คือ

          (๑.) สงบเหมือนเข้าไปอยู่ในถ้ำ

          (๒.) สงบเหมือนเราออกจากถ้ำ


          "สงบแบบอยู่ในถ้ำ" นั้น ก็หมายความว่า เหมือนกับเราอยู่ในถ้ำ หรืออยู่ในความมืดในห้องมืด พอเราจุดไฟ ความมืดจะหายไปความสว่างเข้ามาแทนที่ แต่พอดับไฟความมืดก็เข้ามาอีก

          ดังนั้น ถึงแม้เราจะจุดไฟมีความสว่างแล้ว แต่เราก็ยังอยู่ในถ้ำ เรายังไม่สามารถจะเห็นรูปร่างของถ้ำได้ เราเพียงเห็นสิ่งของบางอย่างภายในถ้ำเท่านั้น ความสงบแบบอยู่ในถ้ำ จึงเรียกว่า "สงบอยู่ใต้โมหะ หรือสงบแบบไม่รู้ หรืออยากไม่รู้นั่นเอง"

          ดังนั้น การที่บางคนไปนั่งให้จิตใจสงบ แล้วเข้าใจว่าตัวเองได้เจริญวิปัสสนา อย่างนี้ก็จริง แต่เป็น "จริงชนิดอยู่ในถ้ำ" ดังกล่าวแล้วนี้เอง

          ส่วน "สงบแบบออกจากถ้ำ" ก็เหมือนกับ เมื่อเราออกไปอยู่นอกถ้ำแล้วมันไม่มืด ไม่ต้องจุดไฟก็ได้ และเราก็จะสามารถมองเห็น และรู้ว่าถ้ำนั้นมีรูปร่างสัณฐานอย่างไร เปรียบได้กับ "ความสงบที่ปราศจากความหลงผิด"

          กล่าวคือ "สงบจากกิเลส ไม่มีโทสะ โทสะ โลภะ" นั่นเอง การจะสงบแบบนี้ได้ เราต้องรู้แจ้งเห็นจริงเสียก่อน

          "การรู้แจ้งเห็นจริง" นั่นแหละ เรียกว่า "วิปัสสนา" วิปัสสนา แปลว่า รู้แจ้งเห็นจริงตามความเป็นจริง การสงบแบบออกจากถ้ำนี้ จึงเรียกว่า "สงบแบบรู้" รู้แล้วสงบ

          อาตมาจึงขอเตือนจิตสะกิดใจท่านทั้งหลายว่า การเจริญวิปัสสนานั้น มีอุปสรรคมาก ถ้าเราไม่รู้ เราก็ทำไปผิด ๆ ต่อเมื่อเราเห็น เรารู้ เราเข้าใจแล้ว เราจึงจะแก้ปัญหานี้ได้

หลวงพ่อเทียน จิตฺตสุโภ