ปัจจุบันขณะ ปัจจุบันอารมณ์ คืออะไร?

          ปัจจุบันขณะ หมายถึง ช่วงเวลาหนึ่งในขณะที่จิตรับและรู้อารมณ์ เป็นหนึ่งขณะของการรับรู้ที่เกิดจากการได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้รส ได้สัมผัสรู้ทางกาย หรือรู้คิดนึก ก็ตาม ในขณะนั้นๆ หากมีสติเกิดขึ้นระลึกรู้ได้ในอารมณ์นั้น เรียกว่า รู้ปัจจุบันขณะ

          การมีสติเข้าไประลึกรู้ในปัจจุบันขณะได้นั้น ต้องอาศัยการฝึกการกำหนดรู้อย่างจริงจัง เช่น ในขณะเดินจงกรม เมื่อยกเท้าขึ้นมา ในขณะที่ยก จะมีองค์ประกอบเกิดขึ้นพร้อมกัน 3 ประการ คือ

          1. มีอาการเคลื่อนไหว คือ ขณะที่เท้ากำลังเคลื่อน
          2. มีองค์บริกรรม คือ มีการกำหนดว่า ยกหนอ ในขณะที่เท้ากำลังยก
          3. มีจิตเข้าไปรู้ คือ มีการรู้ชัดเห็นอาการเคลื่อนของเท้าว่ากำลังเคลื่อนอย่างไร

          ผู้ฝึกต้องการกำหนดรู้อย่างนี้ได้รวดเร็วให้ทันในขณะที่อาการเคลื่อนของเท้ากำลังเคลื่อนไหว โดยมีสติระลึกรู้ตามอยู่ตลอดเวลา หากปฏิบัติเช่นนี้ เรียกว่า ได้รู้ใน ปัจจุบันอารมณ์

          การเข้าไปรู้ได้ในปัจจุบันขณะนั้น โดยปกติเป็นเรื่องที่ยาก ที่สามัญชนจะสามารถเข้าไปล่วงรู้ได้ ปัจจุบันอารมณ์จึงเป็นความลับที่ยากแก่การรับรู้ ต้องอาศัยการฝึกสติอย่างจริงจัง โดยการกำหนดรู้ ติดตามดูในอาการทางกายและใจอย่างจดจ่อ ต่อเนื่องและมีพลังเท่านั้น จึงจะสามารถเกาะติดในปัจจุบันอารมณ์ได้ 

          โดยธรรมชาติของการรับรู้ ในขณะแรกๆของจิตที่รับรู้อารมณ์นั้น เกิดขึ้นเร็วมาก เร็วจนแทบไม่รู้ว่าได้รับรู้อารมณ์นั้นไปแล้ว เช่นการได้เห็น ได้ยิน ฯลฯ เนื่องจากธรรมชาติของมนุษย์มีการปรุงแต่ง เมื่อรับรู้อารมณ์ใดเข้าไปก็ตาม แทนที่จะรู้อารมณ์นั้นๆตามความเป็นจริง กลับไปแปลเป็นความหมายหรือความรู้อื่นตามความเคยชินหรือตามความชอบใจตามความเห็นของตน จึงเกิดการรับรู้ที่ผิดไปจากความเป็นจริง

          ดังนั้น การฝึกปฏิบัติเพื่อการเจริญสติให้รู้เท่าทันในปัจจุบันอารมณ์ ผู้ฝึกควรปฏิบัติการกำหนดรู้อย่างแน่วแน่และจริงจัง โดยมีการเคลื่อนไหวร่างกายให้ช้าเท่าที่จะทำได้ เพื่อเปิดโอกาสให้สติสามารถกำหนดรู้ได้ทันในขณะเล็กๆของอาการเคลื่อนทางกาย ผู้ฝึกที่ใจร้อนมีอาการเคลื่อนไหวที่รวดเร็วจะไม่สามารถกำหนดรู้และสัมผัสถึง “ปัจจุบันขณะ” ได้เลย

          การเข้าไปรู้ใน ปัจจุบันขณะ นั้น เป็นการรู้ข้อมูลที่เกิดขึ้นอย่างบริสุทธิ์ คือ ไม่มีการปรุงแต่ง เช่น เมื่อเห็น ก็รู้ว่า เห็น คือเห็นรูปปรากฏขึ้นและ จิตรู้ว่าเห็นหนึ่งขณะ เมื่อได้ยินก็รู้ว่า ได้ยิน คือได้ยินเสียงปรากฏขึ้นและจิตรู้ว่าได้ยินเสียงหนึ่งขณะ ฯลฯ

          หนึ่งขณะของจิตที่รู้ว่า เห็น รู้ว่า ได้ยิน ฯลฯ นี้เอง เรียกว่า “หนึ่งขณะจิต” ที่จิตทำกิจรู้อารมณ์ เป็นขณะจิตที่รับรู้ข้อมูลอย่างบริสุทธิ์ปราศจากการปรุงแต่งใดใด

          ข้อมูลที่บริสุทธิ์นี้เอง มีคุณค่าแก่จิตเพราะไม่ได้เสริมให้จิตเกิดความโลภ โกรธหรือหลง หรือก่อให้เกิดความเศร้าโศกเสียใจใดใด จิตจึงเป็นปกติ คือ รู้อารมณ์นั้นเฉยๆ

         แต่ความเคยของมนุษย์ต่างหาก ที่ชอบและติดยึดในการปรุงแต่งอารมณ์ เมื่อใดก็ตามที่จิตรู้อารมณ์ก็จะเกิดการปรุงแต่งติดตามมาทันที ก่อให้เกิดความชอบใจ ไม่ชอบใจ โลภ โกรธ หลง ขึ้นมาหลังจากรู้อารมณ์นั้นๆ เป็นการแปลความหมายของอารมณ์ที่ผิดไปจากความเป็นจริง

          ผู้รู้ใน "ปัจจุบันขณะ" และมี "ปัจจุบันอารมณ์ " จึงเป็นผู้ไม่มีทุกข์

          ฉะนั้น ผู้ใดรู้คุณค่าของ ปัจจุบันขณะ พึงเจริญสติเพื่อการกำหนดรู้ในปัจจุบันอารมณ์อยู่เนืองๆ เทอญ

เพจมูลนิธิศูนย์วิปัสสนาเชียงใหม่