สมุทัย คือ อาการของจิต

 

"สมุทัย" คือ อาการของจิตที่เคลื่อนจากสภาพเดิมปกติเดิมของใจ

 ซึ่งมีอาการแว้บออกไปขั้นแรกก่อนจะเป็นสังขาร หรือ อะไรต่ออะไรเยอะแยะแล้วเข้าไปยึดเอาเป็น "อัตตา" เป็นอุปาทานอันเป็นต้นเหตุของกองทุกข์จิปาถะ

ผู้ที่มาพิจารณาเห็นต้นตอบ่อเกิดของทุกข์ จนเห็นชัดแจ้งด้วยใจด้วยปัญญาของตน ดังได้อธิบายมาแล้วนี้ จนละความเข้าใจผิดหลงติดยึดมั่นอยู่ในขันธ์ห้านี้ได้ ได้ชื่อว่าเป็นผู้มีปัญญาพิจารณาเห็น "สมุทัยสัจจ์"โดยแจ้งชัด เป็นอันว่าได้ผจญต่อสู้ กับศัตรูข้าศึกทัพที่สองรองจาก "ทุกขสัจจ์"

"สมุทัย" นี้พระพุทธองค์ตรัสว่าเป็นของควรละ และ ท่านผู้รู้ทั้งหลายเมื่อมาพิจารณากำหนดเอาทุกข์เป็นอารมณ์อยู่ เมื่อเห็นทุกข์เป็นธรรมเพราะจิตไม่เข้าไปยึดเอาทุกข์นั้นมาไว้ที่จิต ถึงทุกข์นั้น ๆ จะไม่ปรากฏอยู่ที่จิตก็ตาม แต่ทุกข์นั้น ๆ ก็ยังปรากฏอยู่ที่ขันธ์ ๕ เพราะขันธ์ ๕ ยังไม่ดับแตกสลาย

เหตุนั้นพระพุทธองค์จึงตรัสว่า ทุกข์เป็นของควรกำหนด มิใช่ของควรละ เพราะถึงละแล้วก็ยังปรากฏอยู่ เมื่อสาวหาเหตุที่ก่อให้เกิดทุกข์ก็จะปรากฏว่า ที่เป็นทุกข์เพราะจิตเข้าไปยึดเอาขันธ์ ๕ มาเป็น "อัตตา"

ก่อนที่จิตจะเข้าไปยึดเอาขันธ์ ๕ มาเป็นอัตตา ก็จะปรากฏว่าอาการของจิต เปลี่ยนจากสภาพปกติของเดิมของมัน คือ อาการแว้บออกจากใจ "อันหนึ่ง" นั้นเอง

ฉะนั้น ท่านผู้รู้ทั้งหลายที่เห็นภัยในทุกข์ที่มีอยู่ในวัฏฏะ ด้วยใจด้วยปัญญาอันชอบแล้ว เมื่อจับต้นตอบ่อเกิดของทุกข์ได้แล้ว

ท่านจึงดำรงตั้งมั่นอยู่ในความเป็นหนึ่งของใจไม่มีสอง แล้วละอาการของจิตทั้งปวง ตั้งต้นแต่อาการแว้บออกจากใจครั้งแรกได้เลย

ฉะนั้นสมุทัย พระพุทธองค์จึงตรัสว่า เป็นของควรละ เพราะเห็นเป็นโทษเป็นภัยของทุกข์ทั้งปวงได้โดยแท้จริงแล้วจึงละ แล้วก็ละได้เด็ดขาดจริง ๆ เสียด้วย

หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี